Uttvun 72, 

Kuzvyûr 2003

(Avril 2003)

Amezwaru

 (Page d'accueil) 

Tamazight

Man wen ghad yekkusen Muhammed Cafiq?

Imazighen jar weoraq d useoraq

Iseffaren n yires

Tullizt

Atbir n imazighen ay tgid a tawiza

Imuray

Anecruf n tudart

Rix

Seghuyyugh

Tabrat inu

Tadva

Tamazight

Tamazight inew

Uccen d yinsi

Ur ikkul

Xalti Griru

Hezmet oawed hezmet

Français

Après Chafik, que nous est-il permis d'espérer

Diaspora amazighophone et arabophone de tamazgha au Canada

Comment construire le modèle amazigh?

8 Mars, journée internationale de la femme??

Différents procédés dans la création néologique en langue amazighe

La morphologie du proverbe kabyle

Nouveau livre sur la phonétique berbère

Mbarek Taouss a été enlevé et torturé

العربية

من يخلف محمدا شفيقا؟

عن النزوع الأمازيغي وهفواته

قراءة أولية في رواية تاواركيت ي يميك

مشروعية الحركة الأمازيغية

من إبادة الأسماء الأمازيغية إلى إبادة الأشجار الأمازيغية

عودة إلى معركة الحرف

تين ن ويدلان

وأخيرا يفرج عن اسم نوميديا

كنفيديرالية تاضا

جمعية بويا بآيت بوعيّاش

 

Iseffaren n yires

Yura t: Mimun AMSBRID (Biljika)

Tekkar d ghar negh tghuyyit. War jjin manis war d usin. Usin d zi ca n timura tugha oemmars war xafsnt srigh: Masvar, Falastvin, Loiraq, Suria, Lurdun. Iwyen ten d ad anegh seggden ires. War nssin ad nssiwer. Irsawen nnegh farghen. Yekkar ubarreh: wen i ghar yedja ca n mmis d amezyan, ad yessek ad as d seggden ires; aqa rmexzen yiwi d iseffaren n yires. Yiwi ten d zi tamurt nni mani tirin yewdan yessnen ad ssiwren. Yewca daysen tiwririn n tinoacin bac ad asen sgenfan tarwa n wem zeg wattvan n yires…

Neccin - Badi n Muh u Hemmu, Mimum u Heddu, Oellal n Omaruc, Mazuz n Traytmas, Muhemmadi n Tsekkûrt, nec - neccin tugha ntghir nssen ad nssiwer! Xmi nni ghar nekkar ad nssiwer, war ntijji min war ntinni… Nssawar! War yedji nsbeooa, war yedji ntzu, war yedji… Nessawar jar anegh; nessawar akid tiyemmatin d ibabaten nnegh; nessawar akid yemsbriden… war yeqqim ca! Nccin tugha ntghir d nccin d ayt bab n Wawar. War yedji wi d anegh izemren deg izran, di twafitin, di tikkwra, deg wdvran n wawar… Min tixs ad t’ nini ntini t’: tamghart, aryaz, tamurt, ajenna, tafuct, taziri, itran, aman, timessit, adrar, ighzar, imendi, tasrighwa, azemmûr, tazuggûrt, axeyyeq, timexsa, asitem, asam, aweddvar, tazwart, tagarzawt… Min yughin ires nnegh, ar ami d anegh d iwyen wi t’ gh ad ifarsen, zi tmurt ghar ten nidven!?

Ssi Mhemmed, advukkwar nnegh, yenna yi: rmexzen yexs ad anegh ioarreb, ad anegh yarr d aoraben. Nnigh as: waxxa, neccin ad neg nermed ad nssiwer am acnaw iseffaren ad n yires i d anegh d iwyen (balak war dji am nitni qeo, maca…), i mamec gh ad neg ad nedwer d aoraben?! Yenna yi rmexzen yessen min iteg.

Waxxa amenni, qqimegh txarrisegh: ma ad nremmed, ad nremmed ar nedwer war nedji d neccin, nigh mamec? Ad nremmed cwayt cwayt ar nedwer d nitni? Nnigh as i Ozizi Heddu: aqa iseffaren n yires xsen ad anegh arren war nedji d nccin; mamec i d anegh gha ad ggen a ozizi Heddu? Yeskef ijj n usekkif zi tanjarina nns (garru), yesfernen awarni iorbab n tayyut id as d iteffghen zeg imi d wanzaren, yewta ict n ticti s wzduz di tafedjuct n wari i tugha ghars zzat s: "hhey", yenna yi: "balak ad kenniw reqqmen!". Imara texsed ad tarnud aweddvar, uca seqsa ozizi Heddu. Jjigh t’ yetmudv iseghwan nnes, uyuregh ad awyegh arum i tafunast. Tugha yi iggwjegh umi d as srigh yetragha d xafi: "A hdva ixf nnc a Mimun, ghark ad ac iweddvar yexf nnec, ad teqqimed war tedjid d cek, war tedjid d wen nidven!". Zzerzegh azedjif uca uyuregh.

Zi ssinni d usawen, qqimegh hettvigh iman inu: manis i d ayi d gh ad tessenta taorabeyt, ma zeg idvaren, ma zeg wzedjif? Mermi ma remdegh ca n wawar n taorabt sekkwdvegh ixf inu: ma toarbegh ca nigh? Iseffaen n yires nnan anegh: "ad tremmdem taorabt ad toarrabem ar tdewrem d aoraben". Deg ijj n ujettvuy n tisit i tugha awarni tewwart n wexxam n yemma, mermi ma udfegh d zi barra, sekkwdvegh ma nec oad d nec, ma yemmarni dayi ca; ma oarbegh ca nigh oad…

Walu! Tirmect inu d tenni; azedjif inu d wenni… Ussan gguren, nec war xafi itemwiri ca: nec uca d nec wapa! Akid wussan yessenta itadf ayi wmnus: iseffaren n yires ad xafi xeyyqen; amenni i kessin tamara; awar nsen remdegh t’… attvas n wawren i ysigh deg zedjif inu zeg ami d ghar negh usin. War dji ayenni wapa: ssentigh ssiraregh zzaysen ires inu jar imeddukar, deg wghbvar, xmi nni d ntayem aman n tissit… Maca nec oad d nec! Deg wmezwaru, tugha teggegh t’ d tirart; maca akid wussan, akid iseggusa, ssentigh tacigh, xmi nni d ssufughegh awaren nni i remdegh zeg imi, tacigh akid ca deg ixf inu…tacigh amxmi idmaren inu tuffen; kessigh azedjif inu deg wjenna, texsegh ad ssacigh innidven illa nec ssnegh… ssnegh min war ssinen… ssnegh awar n yinni i d yusin zi Tamurt n Yires…

Tazzra nnegh, akid uremmud n wawar nsen, war tedji d ict: d aynegh inni, imara tenghid ten, war teqqnen ijj n wawar ghar wennidven; itazegh asen imetmi… Maca di barra, xminni ssawaren awar nnegh, war yedji wen ten gh ad yessghden - d tifedvniwin!

Aseggûs awarni useggûs, irin tudrusen imermadem: ffghen ijj awarni wen nidven; war zemren ad awdven ghar uneggar; ires nsen yugi ad yeggenfa. Ssufghen ten iseffaren n yires. Nnan asen: kenniw war tzemrem ad tarnim ghar zzat; war tzemrem ad tessnem!… Mhemmed n Wmzir yedwer ghar Taghzut: yettvef tamzirt x baba s; yetreqqam tiyarsiwin i yinni yeqqimen carrzen oad. Mmi s n Heddu Amejjawi yettvef tagharabut; iyemmar iserman; Muhend Amenzu yezvwa ghar Sbbanya (ufigh t’ azzghat di Tarraghona yeznuza iseksat d inuda i yrifiyyen i dinni yedjan. Nnigh as: "ma yeggenfa yac yires nigh oad?" Yesfernen, yenna yi: "min ifarghen yefregh, war dji oad ad isegged!").

Inni yarnin zzaynegh ghar zzat deg wremmud udrusen. Nec zeg ina. War ssinegh mamec i d as ggigh maca remdegh awar n iseffaren n yires! Dewregh tarrigh t’, ssawaregh t’ mamec xsegh.

Ssnegh t’. Maca oemmars war arzugh ad t’ id qqnegh ghari: ghar yexf inu, nec d min i d ayi d yenndven. Oemmars war ghari d yedvri ad inigh x tafunast nnegh "baqaratun": tafunast nnegh d “baqaratun”?! Ur d xafs itiss ! Amxmi teggid tbarba xf tfunast… Tafunast nnegh teqqim, deg wzedjif inu, d «tafunast». Itini yi yexf inu, imara nnigh as “baqaratun”, ad tafed amxmi ur tedji d nettat… amxmi gh ad tmsebdva d azedjif, d idvaren, d accawen… ur tghimi tmun d tafunast !

Deg wzedjif inu awaren war tmsebdvin xf min tinin: awaren d “tinatin” (les choses) nitni d ijjen; war tzemred ad ten tbdvidv. Imara tebdvidv ten ad tafed am xmi tqedvwed asghun nni n tudart ig teqqnen ijjen ghar wennidven; ad ten tenghed: ad tenghed awar, ad tenghed min itini. Am ya, deg wzedjif inu, imendi d “imendi”; war tzemred ad tinid mamec nnidven. Imara tennid t s ca n wawar nnidven ad yedwer war yedji d netta; ad yedwer d ca nnidven; d ijjen ughemmuy zeg ighemmuyen i nzmer ad naf mani nnidven. Xsegh ad inigh war yetghimi d imendi nnegh: imendi nni id ighemmyen deg imura nnegh, deg izaraghen nnegh, di tifrasin nnegh; imendi nni i wmi ncarrez tamûrt; i wmi nkessi yanzvar; i nmejjar s imeyran imara yuss d, nigh ntekkes s ufus imara yuss d d izuboen; i nsmuna d icuwwafen d taffiwin; i nssarwat deg wndrvar; i ntizedv, nccin nsseghd amxmi ntzadja ; i war nssuruf s tisirra; i ntegg di tisarfin - d Agra yifen marra igerwan: wen i war ghar tedji tasraft n imendi, d netta s yiman nnes i war yedjin! Wenni itajjwen imendi, d wenni d imettar n imettaren, waxxa ghars ghad yiri min ghars ghad yirin n tinoachin (amen tugha d anegh itinni baba)…

Imendi d “imendi”; “imendi” d imendi. Awar i war yessikkin ghar wawren; awar i war yetnurzvumen x tiwennawin i yemsarbun d tisatarin deg iman n yewdan - awar ad yetghima … d awar. Yetghima d abarran; war itidef di tracca n wawaren-tinatin i di twattvfen wawaren d tinatin.

Waxxa ssnegh attvas n wawren n taorabt, maca xminni tixsegh ad ssiwregh xf yexf inu, xf yexf nnegh, xf tamurt nnegh d min days yedjan d min days nteg, awaren nni ur d ghari ttviren, ur d ay d tisen ghar yires: tizzaren d ghars wawaren nnegh. Maca ur yedji xf uyenni wapa: itinni yi yexf inu, imara ssiwregh s ca n yires nnidven huma ad inigh ixf nnegh, am xmi ssawaregh xf ca n midden, ur dji xaf negh; amxmi ur dji d tidet… Ighzvar ur yetghimi d ighzvar; tara ur tghimi d tara; tizi ur tghimi d tizi; adrar ur yetghimi d adrar; azaragh ur yetghimi d azaragh; afras ur yetghimi d afras… tafunast nnegh ur tghimi d tafunast nnegh.

Maca aqa din ijjen winat nnidven yekk ay id deg wghezdis: xmi nni d ghar negh d tasen izuwwajen (gguren x tudrin; neccin nticc asen ihrucen, d tipeydvar yeqqarsen, d tadvuft, nitni ticcen anegh tiseynaf, tisitin, tiseghnas, izembiren… ). Izewwajen ssawaren taorabt. Yenna yi yexf inu ad kidsen ssiwregh taorabt nni id anegh srimden iseffaren n yires. Umi d iwdven ghar taddart nnegh, ffghegh ghar sen (tugha ur kidsen nessiwir: neccin nticcasen min ghar negh; nitni ticcen anegh min nexs, nebra yawar), irigh ssawaregh akidsen awaren nni i remdegh. Twarigh ten arezvmen d ayi tittvawin d yimi. Ssghdegh. Wcigh asen azyen nni n tpeydvûrt i tugha ghari deg wfus; wcin ayi d ict n tisit d tamezyant. Jjigh ten, uryegh ghar taddart, nec war ssinegh azedjif inu zeg idvaren inu. Taorabt nni id anegh ssermaden war teggûr akid izewwajen! War ttet! Iwa mana wya rexxu?! Uyac taorabt d ict? Nigh taorabt n Hassanin abu lmaoali d ict, tenni n izewwajen d ict nnidven?! Iwa umi yaminni, iri iwyen anegh d ijen uzewwaj, ad anegh yessermed taorabt n izewwjen – neccin aqa akid sen i nteg tasebbabt. War ssinegh min xafsen id yedvrin, x yin ad d anegh yissermaden? Awar nnegh, nnan anegh war tessawar t’, aqa ur yedji nican; awar id anegh ssermaden ur tssinen izewwajen; awar n izewwajen ur d anegh t’ mmiren!! D aweddvar wapa, d aweddvar!

Waxxa amenni, qqimegh tadfegh ghar isermaden nni id anegh d iwyen: wi yessnen, balak inni ten d yiwyen ssnen min xf urezzun. Balak d nipni i yssnen min di djan inadan nnegh.

Zi twarat ghar tennidven, ssajjigh x yex inu di tisit; sekkwdvegh mamec djigh, ma war dayi yemmarni ca… Tafegh nec d nec wapa!

Umi tetwawcar taddart n Bu yreghman, usin d ijardamiyyen, isin Badi n Heddu d Mhemmed Aqudvadv; nec war d ayi ufin di taddart. Iwyen ten ghar kumisaria; kkin din ijjen wasn d tmeddit nnes. Umi d nnufsren, udfen d war djin d nitni: war zemren ad bedden x idvaren nsen; tittvawin d wanzaren uffen; izedjifen nsen ggin izendar; tighezdisin nsen tsudvent… Marra min d aysen itwezwiz. Umi d aysen d yedwer buhber, irigh tseqsigh ten. Yeysi Badi s wsqinfed, ccûrent id tittvawin nnes s imettvawen, yenna yi: “marra min xafnegh yekkin, zi wmi ur nessin ad nessiwer. Ijardamiyen ssawren ict n taorabt am tenni ssawren izewwajen, uca war nufi min d asen ghad nini. Qqimen ccaten d aynegh ar ami uhren uca snufsren anegh d. Awaren nni id angh yemra Si Hassanin ur gguren di kumisaria. U waxxa ggûren, wi cek ghad yejjen ad xafsen turzud ijjen ijjen, ad ten teqned ay ad akid uy ad…?! Umi d anegh ufin nsseghd amenni, ntmepmip wapa, war nssin min ghad nini, uca ufin t xafnegh: tghiren d neccin i yucaren izmar n Bu yreghman.”.

Yedvra d ghari min tugha xafi yekkin akid izewwajen. Maca min yekkin x Badi d Mhemmed yarnu; qeo nec ur twiwtegh!

Qqimegh txarrisvegh: mana wyad rexxu? Ma tiraren zzaynegh nigh? Ires ad id anegh ssermaden zi mermi rexxu, war d anegh d yiwi walu; war yessufugh akid ijardamiyyen ura akid izuwwajen; iwa min umi aremmud nnes?! Badi n Heddu ixeyyeq, war yetwiri. Yarzvem d dayi tittvawin nnes d timiriwin (tittvawin nnes uzghent, tittvawin n wen ibedden ad yeg ca yemghar di tudart nnes, war xaf s yeddikkwîr). Yendvar d dayi tittvawin yenna yi: “nec ad ffghegh! Ires i war xafi ikessin tiyyita n ijardamiyyen war dji min zzays ghad ggegh!”

Drigh t’, kkaregh ad as d ssemmêgh cwayt n tahrirt ad zzay s yagh arazv nnes.

D tidet! Badi n Heddu yenna yi tidet! Maca nec ur zemregh ad ffghegh: baba ur itixs.

Qqimegh teddugh ghar Si Hasanin. Maca awarni wur inu.

Tugha attvas zeg wami ssentigh tacigh akid yires inu amxmi d ays tmudjughent tikedvfin. Xmi nni tixsegh ad ssiwregh awar nnegh, tacigh akid yires inu ur yefsus amen t’ tugha. Deg wussan ad ineggura, tacigh akid s ituzzûr, itcar ayi imi; tacigh amxmi ghari din ca n wsennif n tafrewt.

Ict n twara kkaregh d zeg idves, ufigh ghari… ires n tefrewt.

Mimun AMSBRID

 

Copyright 2002 Tawiza. All rights reserved.

Free Web Hosting